Kratka istorija feminizma
Kao pokret feminizam se javlja u 19.veku, u zemljama zapadnog sveta koje su prošle kroz industrijsku revoluciju, kada je upotreba mašina smanjila broj radnika i upotrebu radne snage. Izumi novih mašina pružili su priliku ženama da zamene muškarce na radnim mestima gde se do tada tražila snaga i izdržljivost za obavljanje određenog posla. Sada je takav posao mogla obavljati i žena rukovodeći mašinu. Danas se pod feminizmom podrazumeva skupina društvenih teorija i političkih pokreta koji za cilj imaju smanjenje diskriminacije žena u društvu u odnosu na muškarce. Zalaže se za jednaka politička, ekonomska, socijalna i kulturna prava žena, smatrajući patrijarhat načinom sputavanja i ugnjetavanja žena, koji u svom propagiranju dominacije muškarca nad ženom ne dozvoljava jednakost i ne priznaje žene kao kompletne ličnosti.
Sam feminizam vremenom je prošao kroz tri faze razvoja. Prvu fazu razvoja obeležila je borba za pravo glasa, a obuhvata, okvirno, period od 1848. godine do 1920. godine. Feministkinje koje su se borile za izjednačavanje prava glasa žena i muškaraca nazivane su sufražetkinje (eng. suffragette). Najaktivnije i najbrojnije bile su u Ujedinjenom Kraljevstvu, a njihove metode bile su ponekad i više nego radikalne. Drugu fazu razvoja obuhvata kratak period od 1960. godine pa do 1980. godine, kada se feminizam konačno formira kao pokret i kada se više radi na edukaciji žena. Treća faza razvoja započela je 1990-te godine i traje do danas. Tokom nje, akcenat je stavljen na rodne razlike.
Međutim, u feminizmu ne postoji jedinstven pravac. Ovaj pokret ima više vrsta koje se međusobno razlikuju po uticaju drugih ideologija (ili čak drugih pokreta) ili različitim društvenim i ekonomskim prilikama. Međusobno se razliku po svojim odgovorima na pitanje šta je ono što uzrokuje podređeni položaj žene u odnosu na muškarca. S toga, razlikujemo više vrsta, od kojih će biti nabrojane samo one najrazvijenije poput, recimo, radikalnog feminizma…
Pristalice radikalnog feminizma stoje iza uverenja da glavni razlog potčinjenog položaja žene u društvu treba tražiti u patrijarhatu. Njihovi neistomišljenici češto ga u raspravama nazivaju militantnim feminizmom, pre svega zbog stava njegovih pristalica koji zahtevaju potpuno rušenje patrijarhalnog poretka, bez mogućnosti kompromisa. Nešto umereniju struju predstavlja liberalni feminizam čiji članovi stoje iza uverenja da žene imaju sposobnost i mogućnost da se izbore za svoje mesto u ,,muškom“ svetu, te da za postizanje pravne i političke jednakosti, koja je ujedno i u fokusu njihovog učenja, nije potrebno menjati u potpunosti društvene strukture. Sa druge strane, socijalistički feminizam zastupa ideju da žene ne mogu doći do potpune ravnopravnosti sve dok se ne udruže sa ostalim grupama koje su takođe potlačene zbog sistema u kojem postoje. To znači da se pitanje ženskih prava neće rešiti rušenjem patrijarhata ili usvajanjem novih zakona, već klasnom borbom.
Postoje i druge vrste koje nisu toliko poznate javnosti, poput ekofeminizma koji je u svojoj teoriji spojio ekologiju i feminizam. Njegovi članovi stoje iza uverenja da je moderan svet u kojem vlada kapitalizam i patrijarhat stvoren tako da može da vlada nad nerazvijenim zemljama, prirodom i ženama. Kao jedna od vrsta postoji i individualistički feminizam čiji članovi veruju da svaka osoba ima pravo da sa svojim život čini ono što želi. Oštro se protive uplitanju države u život pojedinca i iz njihovih redova dolaze najveći protivnici zabrane abortusa. Ono što individualistički feminizam razlikuje od drugih vrsta ovog pokreta jeste to što se on protivi liberalnom i radikalnom feminizmu, a razlog je taj što u njihovim učenjima vidi mogućnost da država vrši pritisak na pojedinca. Potom sledi anarhofeminizam čija gledišta polaze od toga da je potrebno ukinuti svaku dominaciju čoveka nad čovekom, a samim tim i muškarca nad ženom.
Prolazak društva kroz industrijsku revoluciju, potom kroz razaranja oba svetska rata, dovela su do toga da se pogledi celokupnog društva ka položaju žena polako menjaju. Kao što je već gore u tekstu rečeno, upotreba mašina zamenila je čovekov rad na teškim poslovima. Isto tako, velika stradanja muškaraca, posebno u Prvom svetskom ratu, primorala su patrijarhat da dozvoli ženama da sada one zamene muškarce na njihovim poslovima. To je postepeno brisalo granicu koja je delila muškarce i žene u njihovim pravima. Borba žena za pravo glasa i dalje traje. Nažalost, postoje zemlje u kojima žene nemaju pravo glasa ili je ono ograničeno na lokalnom nivou. Među prve države koje su odobrile pravo glasa ženama ubrajaju se: Finska (1908. godine), Norveška (1913. godine), Danska (1915. godine). Nakon završetka Prvog svetskog rata broj država se povećava, te pravo glasa žene dobijaju u SSSR i Engleskoj, a godinu dana nakon toga i u Luksemburgu, Gruziji… U Sjedinjenim Američkim Državama žene su pravo glasa dobile 1920.godine, a u Turskoj tek deset godina kasnije, odnosno, 1930. godine. Što se tiče naših prostora, pravo glasa žene su dobile 1944. u Bugarskoj, 1945. godine u Jugoslaviji, a 1946. godine u Albaniji i Rumuniji.
Danas žene obeležavaju 8. mart kao Međunarodni dan žena, u znak uspomene na proteste žena u Njujorku 1857. godine, a koje su protestvovale zbog loših uslova rada u tekstilnoj industriji. Naime, napominje se da je tokom požara koji je izbio u jednoj fabrici, nastradalo oko 100 žena, koje su bile zaključane kako se ne bi pridružile protestu. Iako je protest rasterala policija, pobune radnica postajale su sve češće. Godine 1910. zahvaljujući Klari Cetkin, nemačkoj političarki i borcu za prava žena, koja se založila za to da se 8. mart ustanovi kao Međunarodni dan žena, kao jedan dan u godini kada bi se promovisala jednaka prava za žene u društvu, ovaj predlog je usvojen, te se sve do danas obeležava.
Borba za ravnopravnost polova je borba koja još uvek traje. Iako su žene uspele da se izbore za veći deo svojih prava, ova borba još uvek nije gotova. U današnje vreme, među pobornicima feminizma se nalazi i veliki broj muškaraca, tako da možemo govoriti o tome da se svest o pravima žena kod muške populacije menja. Bilo bi nepravedno navoditi muški rod kao jedine krivce za vekovnu dominaciju muškaraca nad ženama, jer su na to uticali mnogi faktori. Kako je vreme prolazilo, a celokupno društvo se suočavalo sa promenama, tako su se menjali pogledi na svet, kao i viđanje običnih ljudi. Te poglede menjali su hrabri pojedinci, u ovom slučaju žene, koje su zarad promene društva bile spremne podneti teret koji se u tom trenutku stavljao na njihova leđa. Upravo zbog toga, Dan žena ne treba da bude dan isključivo za poklone i pažnju koju žene toga dana dobijaju od muškaraca, jer prirodno je da zdrav odnos među polovima treba da postoji tokom svih dana u godini, a ne da se veže samo za jedan dan. Zapravo, toga dana treba sa poštovanjem da se prisećamo svih tih hrabrih žena koje su godinama pre našeg vremena istupile u ime ostalih, spremne da se bore za ideju koja je tada izgledala nemoguće. Vremenom to nešto nemoguće počelo se postepeno ostvarivati, a njihove primere treba da sledimo.
Sonju Tatić možete pronaći na njenim profilima:
Facebook: Sonja Tatić
Instagram: @sonja.tatic
Izvor 1: Mišel Andre , Feminizam, Plato/XX vek, Beograd, 1997.
Izvor 2: Slobodanka Markov, Pravo glasa žena, CeSID, Beograd 2001.
Izvor 3: https://www.thoughtco.com/international-woman-suffrage-timeline-3530479
Izvor 4: http://porekloirazvojfeminizma.weebly.com/istorija-feminizma.html
Izvor 5: https://www.jacobinmag.com/2017/03/international-womens-day-clara-zetkin-working-class-socialist/
