Patologizacija ženskog tela u medicini
Medicina je odvajkada bila patrijarhalno okruženje iz kog su, dobrim delom ljudske istorije, žene bile isključene. Praktično, medicinsko znanje su kreirali muškarci za muškarce, dok su se žene “smatrale za inferiorne verzije muškaraca” (Jackson, 2019) ili “male osakaćene muškarce”. “Životi muškaraca su uzeti kao primeri života svih ljudi. Kada je reč o drugoj polovini ljudske populacije, postoji obično samo tišina … a ta tišina ima posledice” (Criado-Perez, 2019). Žene su bile izostavljene iz produkcije medicinskog znanja i iz raznih testiranja. Neki od rezultata ovog sistematskog zanemarivanja su sledeći:
– Bolest srca je manje prepoznatljiva kod žena budući da se žene suočavaju sa drugačijim simptomima srčanog udara u odnosu na muškarce. “Ovi manje tipični simptomi kod žena ponekad znače da će srčani udari biti pogrešno dijagnostifikovani” (Davidson, 2017) dovodeći žene u veći rizik od umiranja od srčanog udara;
– Bezbednost automobila testira se na muškim lutkama koje su pravljene prema merama prosečnog muškarca. Takođe, automobili su dizajnirani za “standardnog vozača”, a žene sa svojim proporcijama ne spadaju u ovog standardnog vozača, a ipak moraju da se prilagođavaju i da stavljaju sebe u veći rizik od udesa. “Postoji 47% veća verovatnoća da će se žena ozbiljno povrediti u udesu, čak 71% veća verovatnoća da će biti blago povređena, i 17% veća verovatnoća da će preminuti u udesu u poređenju sa muškarcima” (Criado-Perez, 2019).
– U zanimanjima koja su dominantno muška, zaštitna oprema takođe nije dovoljno prilagođena ženama i njihovim telesnim specifičnostima. Na primer, policijski panciri ne odgovaraju proporcijama policajki u dovoljnoj meri da bi ih efikasno zaštitili od metka ili uboda.
Možda na prvi pogled deluje kao da neke od nabrojanih činjenica nemaju veze sa medicinom, međutim, medicina je uz pomoć svog autoriteta uspostavila neke standarde i norme kada su u pitanju naša polna tela, kao i ideje o tome šta je “normalno” žensko ili muško telo, a šta je patološko. Ono što je patološko podpada pod jurisdikciju medicine. Ono onda zahteva definiciju, intervenciju ili kontrolu.
Patologizacija – mislite medikalizacija?
Patologizacija je sinonim za proces medikalizacije. Medikalizacija predstavlja „proces kojim se ne-medicinski problemi počinju definisati i tretirati kao medicinski, uglavnom kao oboljenja ili poremećaji“ (Conrad, 1992:209). Medikalizacija može da podrazumeva sledeće korake od strane medicinskih autoriteta: upotreba medicinskog jezika da bi se problem opisao i definisao u obliku dijagnoze, upotreba medicinskih okvira da bi se problem razumeo i dalje izučavao ili pak medicinska intervencija kako bi se problem rešio. Medikalizacija može da obuhvati devijantna ponašanja (alkoholizam, hiperaktivnost, sklonost ka nasilju, itd…) ili prirodne (biološke) životne procese. Nas trenutno više zanimaju prirodni procesi, poput: menstruacije, PMS-a, porođaja, menopauze, seksualnosti, starenja itd… Među medicinskim sociolozima postoji pretpostavka da su žene mnogo više izložene medikalizaciji usled njihovih specifičnih bioloških procesa sa kojima se velika većina žena suočava u toku svog života. Catharine Reissman nudi četiri razloga zbog kojih su žene tokom istorije bile izloženije medikalizaciji i socijalnoj kontroli od strane lekara (čitaj: muškaraca):
1. „Postoji dobar spoj između biologije žene i biomedicinske orijentacije medicine. Kod žena postoje spoljašnji markeri ili znaci bioloških procesa kao što su menstruacija ili laktacija, dok su markeri bioloških procesa kod muškaraca skriveni“ (Reissman, 1983).
2. „Društvene uloge žena ih čine podložnijima medicinskim pregledima jer se žene smatraju najodgovornijima kada je u pitanju zdravlje njihove dece, muževa ili roditelja“ (Reissman, 1983). Takođe, ovom moralisanju govore u prilog „pamfleti o zdravlju dece i odraslih (sa ilustracijama muškaraca), a koji su se dodeljivali ženama i započinjali sa „Poštovana gospođo““ (Amos in Nettleton, 1996).
3. „Zbog činjenice da žene, kada uoče neke simptome, češće odlaze kod lekara“ (Reissman, 1983), ali i zbog istorijski uslovljene želje da se njihovi simptomi čuju i uvaže.
4. „Ženin celokupan nezavidan položaj u odnosu na muškarce na nivou društva. Ova se nejednakost oslikava i u ordinaciji lekara, jer je lekar najčešće muško“ (Reissman, 1983), on poseduje znanje i autoritet, i kao takav, ima dominantan položaj u odnosu na pacijenta koji je u problemu.
Polja medikalizacije ženskog tela
Dok danas uživamo pogodnosti kakve su različite vrste uložaka, različite vrste dostupnih kontraceptivnih sredstava, lekovi protiv bolova koji se mogu kupiti bez recepta i drugih, moramo imati u vidu da već naše bake nisu imale u svojoj mladosti ovako praktična i lako dostupna rešenja za svoje ‘’ženske situacije’’.
Ideja za prve ženske higijenske uloške nastala je sasvim slučajno, u toku prvog svetskog rata. U bolnicama se u svrhu povijanja rana ranjenih vojnika (dakle, muškaraca) koristio materijal veoma sličan materijalu od kojeg se danas prave ulošci, jer se uvidelo da taj materijal ima veoma dobra upijajuća svojstva. U Sjedinjenim Američkim Državama prvi komercijalni higijenski ulošci bili su dostupni u prodaji tek krajem 1800-ih godina. Kontraceptivne pilule su bile odobrene kao kontraceptivno sredstvo tek 1960-e godine (!).
Jedno od glavnih polja medikalizacije ženskog tela od strane moderne medicine je, kako se već može pretpostaviti, polje reproduktivnih organa. Kao jedan primer može se uzeti porođaj, koji je danas u velikoj meri medicinski događaj – odlazi se u bolnicu, vodi ga doktor (uglavnom, ali ne i isključivo muškarac), uz asistenciju babica (uglavnom žene). Regularni (bez komplikacija) porođaj se nije oduvek odvijao na ovakav način. „Sve do 1800-ih godina, žene su se porađale kod kuće, uz pomoć babica i drugih žena sa iskustvom“ (McCulloch, 2020). Budući da je ovakav porođaj sam po sebi bolan, žene su u 19. veku zahtevale da budu oslobođene bola, umora i posledica koje je sa sobom nosila tadašnja norma porođaja svake druge godine (jer nije postojala efikasna kontracepcija). Takođe, osim žena više klase, ovaj zahtev su podržale i žene radničke klase koje su radile fizički zahtevne poslove. S druge strane smo u ovom periodu imali intenzivnu profesionalizaciju medicine koja je podrazumevala i neke unutrašnje borbe oko polja ekspertize i klijenata. Osnivanjem discipline akušerstva, počeo je progon babica koje su tradicionalno bile odgovorne za porođaje. Akušere su uglavnom činili muški lekari, dok su babice činile najvećim delom žene. Akušeri su uspeli da privuku pažnju i poverenje žena koje su želele bezbolne porođaje time što su oni posedovali različite instrumente i hirurške tehnike potrebne u slučaju komplikacija. Međutim, podaci govore da su upravo akušeri bili manje uspešni od babica i da su svojim invazivnim pristupom stvorili komplikacije tamo gde ih nije ni bilo ili su načinili ženi i detetu više štete nego pomoći. Metoda Twilight Sleep počela se koristiti početkom 1900-ih godina i ona je podrazumevala da se porodilji da doza morfijuma i skopalamina koja je dovodila do onesvešćivanja, te gubljenja sećanja o porođaju na koje su se mnoge žene žalile. Žene su na njoj insistirale, budući da je to za njih tada predstavljao način da se oslobode kontrole koju biološki procesi imaju nad njihovim životima i iskustvima. Paradoksalno, ovo oslobađanje „je simultano pojačalo kontrolu biomedicinskog pogleda nad njihovim iskustvom“ (Reissman, 1983:59). Budući da je ovom metodom došlo do velike smrtnosti i porodilje i deteta, bila su potrebna nova rešenja za bezbedan i što bezbolniji porođaj. Vremenom nastaje epiduralna anestezija, Pitocin za izazivanje kontrakcija, ultrazvuk, Lamaze tehnika, kao i porođaj u vodi kao vid vraćanja na stari kućni porođaj.
Ovaj primer ukazuje na to koliko je zapravo kompleksna isprepletanost naučnih otkrića i njihove primene, razvoja određene profesije, stvaranje naučnog znanja, te je nužno uzeti u obzir širi društveni, politički i istorijski kontekst. Iz priloženog nam je jasno da žene nisu bile pasivne žrtve muškaraca u belim mantilima, već da je pre reč o recipročnom odnosu i delovanju različitih društvenih faktora. Upravo zato je važno da nas se tiče to kako ćemo primati zdravstvenu negu i usluge. Važno je da se čuju ženski glasovi i iskustva i da se mnogi tabui vezani za ženske biološke procese odbace u društvu. Jedna od nada je internet na kojem žene mogu, čak i anonimno, da dele svoja iskustva i da na taj način stvaraju organizovane predloge boljih politika za sebe i svoja tela.
Tijanu Pajić možete pronaći na njenim profilima:
Facebook: Tijana Pajić
Izvori:
Conrad, Peter (1992). “Medicalization and Social Control”. Annual Review of Sociology, Vol. 18.
Criado-Perez, Caroline (2019). “The deadly truth about a world built for men – from stab vests to car crashes”. The Guardian. Pristupljeno: 23.12.2020.
Davidson, Patricia (2017). “Women have heart attacks too, but their symptoms are often dismissed as something else”. The Conversation. Pristupljeno: 23.12.2020.
Jackson, Gabrielle (2019). “The female problem: how male bias in medical trials ruined women’s health”. The Guardian. Pristupljeno: 23.12.2020.
McCulloch, Sam (2020). “Twilight Sleep – The Brutal Way Some Women Gave Birth In The 1900s”. bellybelly. Pristupljeno: 25.12.2020.
Nettleton, Sarah (1996). “Women and the new paradigm of health and medicine”. Critical Social Policy, Vol. 16.
Reissman, K. Catherine (1983). “Women and Medicalization: A New Perspective”. Social Policy.
