Rod kroz (urbani) prostor

Nina Simović | 4. januar 2021.

Rod kroz (urbani) prostor

U društvenim naukama, negde u drugoj polovini dvadesetog veka, došlo je do takozvanog “prostornog zaokreta”. Naučnici i naučnice, predvodno sa onima iz discipline (društvene) geografije, a potom i sociologije, arhitekture, itd. krenuli su da uviđaju određene značajne veze između prostora kao fizičkog okruženja, i ponašanja ljudi u njemu. Naime, sa ovakvom promenom perspektive, prostor se ne posmatra više kao neutralan, već se naglašava prostor kao društveno konstruisan, kao vid ispoljavanja ideologije, i najzad, uspostavljanja, odnosno, održavanja odnosa moći. Od arhitekture, preko urbanog planiranja, pa sve do svakodnevnog života pojedinca i pojedinke, pažnja kreće da se usmerava na implikacije koje prostor(no okruženje) ima na živote, ponašanja, te društvene strukture uopšte. 

Gradovi, odnosno, urbani prostori, bili su primamljivi za proučavanje sociologa još od ranog doba razvoja ove nauke. Poznata je formulacija “grad kao društvena laboratorija”, za čiju su popularizacju i korišćenje zaslužni pripadnici “Čikaške škole” sociologa, osnovane krajem devetnaestog veka. Polazeći od perspektive grada kao čovekovog “habitata”, razvija se pristup “ljudske ekologije”, gde je fokus na socijalnoj interakciji u urbanoj sredini i načinima na koje jedno utiče na drugo. Kako tada, tako i danas, gradovi su stecišta društvenih procesa i pojava koji se ispoljavaju od mikro do makro nivoa. Rod, kao u svojoj suštini društveni entitet, nije izuzetak. 

Pitanje roda u okviru društvenog proučavanja prostora, došlo je u fokus donekle  naknadno, kao što to obično biva sa disciplinama koje su zasnovane na teorijskim radovima i tradicijama u kojima su dominirali muškarci. Tako, feminističko bavljenje prostorom zaživelo je, pogotovo u Sjedinjenim Američkim Državama, 70-ih i 80-ih godina dvadesetog veka. Bilo je potrebno “pronaći” i “uvesti” ženu u polje proučavanja prostora i njegovih društvenih aspekata. Jedna od značajnih ideja u razmatranju veze između urbanog (i uopšte  prostornog) i rodnog jeste podela na javno i privatno i u okviru nje “smeštanje” žene u domen privatnog. Naime, vezivanje žene za domaćinstvo predstavlja implicitno redukovanje njenog “mesta” u urbanom prostoru. Ovo se, možda se najjasnije, ogleda u primeru američkih predgrađa, gde je organizacija prostora potpuno podređena maskulinim obrascima korišćenja prostora, te društvenim i ličnim potrebama, a usput oblikujući i perpetuirajući, prema rečima urbanistkinje Dolores Hajden, “fantazije patrijarhalnog autoriteta i potrošnje”. 

Urbano planiranje, dakle, može biti polje u kom se dešava reprodukcija rodnih nejednakosti. O ovome piše i novosadska sociološkinja i profesorka Filozofskog fakulteta, dr Ana Pajvančić-Cizelj, istražujući reprodukciju rodnih nejednakosti kroz urbano planiranje u Novom Sadu. Naglašavajući institucionalno zanemarenu mogućnost participacije građana i građanki u procesu urbanog planiranja, kao i uopšte “izostanak identifikacije društvenih potreba građana”, takođe skreće pažnju na oskudne podatke o rodno diferenciranim iskustvima u gradu. 

Rodno “slepo” ili bar “slabovido” urbano planiranje i upravljanje gradskim prostorima uopšte, često ima svoje posledice u smanjenom osećaju sigurnosti u javnim prostorima među ženama. Činjenica da postoji ozbiljan problem kada je u pitanju sigurnost žena na ulici, prepoznata je i od strane međunarodnih organizacija zaduženih za sprovođenje programa održivog razvoja (među Ciljevima održivog razvoja Ujedinjenih Nacija za 2030 godinu, br. 5, br. 11).

Kao odgovor na problem sigurnosti žena u javnim prostorima, neke države sprovode različite inicijative usmerene na povećanje ženske bezbednosti. U Delhiju, na primer, razvijena je aplikacija pod nazivom SafetiPin, čiji je cilj da pomogne ženama da se sigurnije kreću po ulicama grada, zahvaljujući sistemu “ocenjivanja” sigurnosti pojedinačnih ulica od strane korisnica/ka. Važna za naglasiti je i činjenica da su podaci prikupljeni iz aplikacije dostupni za korišćenje od strane lokalne vlade i organa za urbano planiranje. Još jedna aplikacija poput ove, pod imenom Sister (Sister (joinsister.com)) razvijena je u Španiji. Zasnovana je na demografskim istraživanjima, i “verovanju da svaka žena ima pravo da se kreće sa potpunom sigurnošću i slobodom bilo gde i u bilo koje vreme, bez osećanja straha ili brige”, i kroz nju je omogućeno slanje lokacije osobe grupi odabranih kontakata.

Prema grupi autorki Travers & dr., jedna od prepreka savladavanju problema ženske sigurnosti u gradovima jeste činjenica da mnoštvo zemalja i opština ne sakuplja rodno diferencirane podatke. Naime, podaci koji postoje često su nepotpuni i nezadovoljavajući, ukoliko postoji ambicija da se steknu uvidi u rodnu dimenziju urbanog iskustva. Ova činjenica nas upućuje na važnost interdisciplinarnosti kada je u pitanju bavljenje rodnim pitanjima. Uključivanje stručnih osoba iz oblasti studija roda u društveno relevantne procese poput urbanog planiranja, na primer, moglo bi značajno uticati na buduće prakse u ovoj oblasti.

Na kraju, imajući sve ovo u vidu, u kontekstu kretanja ka razvoju rešenja u okviru ove problematike, mogli bismo izdvojiti tri eventualna pravca delovanja: rad na prikupljanju rodno diferenciranih i senzitivnih podataka, inkluzija žena (i stanovnica/ka grada uopšte) u proces urbanog planiranja i, najzad, dizanje svesti o uličnom rodno zasnovanom nasilju kao ozbiljnom problemu.

Ninu Simović možete pronaći na njenim profilima:

Facebook: Nina Simović

Izvori:

  1. https://www.theguardian.com/cities/2018/dec/13/what-would-a-city-that-is-safe-for-women-look-like
  2. Sustainable Development Goals: Safe Cities for Women (urbanet.info)
  3. Pajvančić–Cizelj, A. (2016). Reprodukcija rodnih nejednakosti kroz urbano planiranje: primer Novog Sada u: Nada Sekulić i Marija Radoman (ur.) Feministički forum Filozofskog fakulteta: Izabrani radovi iz studija roda. Beograd: Sociološko udruženje Srbije i Crne Gore, Institut za sociološka istraživanja Filozofskog fakulteta u Beogradu, 64-82.
  4. Hayden, D. (1980). What would a non-sexist city be like? Speculations on housing, urban design, and human work. Signs: Journal of Women in Culture and Society, 5(S3), S170-S187.
partneri
partneri
partneri
partneri
partneri
partneri
partneri
partneri