TALASI FEMINIZMA I NJIHOVA ISTORIJA
Prema sajtu i enciklopediji, Britannica, feminzan je definisan kao verovanje u socijalnu, ekonomsku i političku jednakost polova. Kao pokret, obično se deli na tri talasa ili perioda. ,,Prvi talas” feminizma koji je bio aktivan tokom celog 19 i početka 20 veka, primarno se zalagao za veća politička prava žena sa fokusom na pravu glasa. Nakon njega je usledio ,,drugi talas” feminizma koji nastao tokom 60-ih godina prošlog veka. Pristalice ovog talasa su se borile i zalagale za jednakost i suzbijanje diskriminacije. Međutim, društvena nejednakost je i dalje bila sveopšte prisutna, što je poslužilo kao osnova za ono što se naziva ,,treći talas”. On je za ultimativni cilj imao da nastavi ono što je drugi talas započeo.
Prvi talas feminizma
Prvi talas feminizma se ne odnosi na prve feminističke ideje, kako su one bile prisutne tokom cele istorije o čemu svedoči Platonova ,,Država”. Zapravo je predstavljao feministički pokret, koji je bio prisutan tokom 19 i prvih nekoliko decenija 20 veka u Sjedinjenim Američkim Državama i Ujedinjenom kraljevstvu. Prvobitno se fokusirao na promovisanje jednakih prava i prava posedovanja. Odnosno, suprotstavio se tada uobičajenoj i ustaljenoj praksi da žena (zajedno sa svojom decom), upotpunosti pripada svome suprugu.
Za početak prvog talasa se obično uzima Seneca Falls Convention, koja se dogodila 1848. godine. Približno 200 žena se našlo u jednoj crkvi u Nju Jorku (New York), da bi diskutovale o građanskim, religijskim i društvenim uslovima, ali i o pravima žena. Ceo događaj su organizovale Lukrecija Mot (Lucretia Mott) i Elizabet Kadi Stanton (Elisabeth Cady Stanton). Na tom sastanku je sklopljeno 12 predloga koji bi trebalo da obezbede ljudska prava za sve, uključujući i pravo glasa za žene. Malobrojni su bili oni koji su, na ranije pomenutoj konvenviji, verovali u žensko pravo glasa. Međutim, dobivši podršku Frederika Daglasa (Frederick Douglas), koji je smatrao da ne može prihvatiti svoje pravo glasa kao crni muškarac ako žene ne mogu tražiti isto, predlozi su prošli. 1870. godine je usvojen 15 amadman, koji je obezbedio crnim muškarcima pravo glasa. Proći će 50 godina pre no što žene, u Americi, dobiju to isto pravo. 19 amadman usvojen je 1920. godine, obezbeđujući svim ženama pravo glasa i označivši prvu veliku pobedu feminističkog pokreta.
Drugi talas (1960 – 1980-ih)
Za početak drugog talasa se uzima 1963. godina, kada je objavljena knjiga The Feminine Mystique, od autorke Beti Fridan (Betty Frieden). Fridanova je krikovala sistem i društvo u kome žena gubi sopstveni identitet i preuzima identitet porodice, kao onaj koji joj je jedini potreban. ,,Ženska mistika” se zapravo bori protiv ,,problema koji nema ime”. Odnosno, sistematskog seksizma koji je naučio žene da im je mesto u domu a da im je uloga srećne domaćice namenjena i bez da su otišle na njenu audiciju. Knjiga nije bila revolucionarna zbog svojih ideja, kako su i pre Fridanove postojali feministički mislioci, već zbog svog dometa. Za tri godine je prodata u 3 miliona primeraka! Zbog čega se smatra jednom od najuticajnih knjiga 20. veka. Ovo je posledično dovelo do toga da feminstični pokret ponovo dobije zamah. Primarni cilj drugog talasa je bila socijalna jednakost.
Pored Fridanove, značajna je i Simon de Bovoar (Simone de Beauvoir), najviše zbog svoje rasprave ,,Drugi pol”. Njena analiza je bila usresređna na socijalnu konstrukciju žene kao druge. Ovo je identifikovala kao osnovu za tadašnje žensko ugnjetavanje. Prevod ove knjige na engleski objavljen je tačno 10 godina pre no što će ,,Ženska mistika” uzdmrati ceo svet. Međutim, Fridanina knjiga nija bila jedina novina u feministčkom pokretu. U tom periodu se prvi put pojavio izraz ,,oslobađanje žena”. Prvi put iskorišćen 1964. godine u SAD-u, da bi se do kraja 1968. odnosio na ceo ženski pokret. Iste te 1968. godine, žene su se okupile u svrhu protesta izbora za Mis Amerike i ,,njenog ponižavajućeg i patrijarhalong tretmana prema ženama”, prema njihovim rečima. Kao deo protesta, bacani su predmeti koji su smatrani simbolima ženske objektivizacije, kao što su grudnjaci i kopije Plejboja (Playboy). Na taj način je bacanje grudnjaka (u mašti naroda, zapamćeno kao spaljivanje grudnjaka) postalo sinonim za posleratni američki feminizam.
Slika je preuzeta sa history.com/miss-america-protest-1968
Drugi talas se borio za to da žene dobiju pravo da drže kreditne kartice pod svojim imenom i da imaju pravo da podnose zahteve za hipoteku. Radio je na zabrani silovanja u braku, podizanju svesti o nasilju u porodici i izgradnji skloništa za žene koje beže od istog. Međutim, primarni fokus delanja drugog talasa se odnosio na promenu načina na koji društvo razmišlja o ženama. Pokret je izvojevao i mnoge velike pobede, zakon o jednakim platama iz 1963. godine, koji je (makar u teoriji) zabranio jaz u platama, a koji je postojao između polova. Pored toga, 1972. godine Kongres je usvojio amadman o jednakim pravima.
Treći talas feminizma
Nemoguće je sa sigurnošću tvrditi kada je počeo treći talas, niti šta je on zapravo. Malo se ljudi slaže oko toga šta je treći talas, kada je on započeo i da li još uvek traje. Feministička naučnica Elizabet Evans (Elisabeth Evans) kaže da je ta ,,zbrka oko onoga šta čini feminizam trećeg talas” jeste ,,u nekim aspektima njegova karatkeristika”. Pa opet početak trećeg talasa se vezuje za slučaj Anita Hil (Anita Hill) iz 1991. godine, ali i za pojavu grrrl grupa na muzičkoj sceni tokom ranih 1990-ih.
Slika je preuzeta sa chicagotribune.com/anita-hill-clarence-thomas
Anita Hil (Anita Hill) je 1991. godine svedočila pred Senatom, zbog prijave da ju je sudija Klerens Tomas (Clarence Thomas) seksualno uznemiravao na poslu. U tom periodu je Tomas bio predložen za Vrhovni sud, te je Hilino svedočenje izazvalo pravi skandal. Međutim, Kongres je odlučio i Klerens Tomas je postao novi Vrhovni sudija. Sledeća 1992. godina, nazvana je ,,Godinom žene” nakon što su 24 žene osvojile mesto u Predstavničkom domu i tri mesta u Senatu.
U početku se treći talas, borio protiv seksualnog uznemiravanja na radnom mestu i povećanju broja žena na moćnim pozicijama. Među najznačajnim imenima su Kimberli Krenšo (Kimberle Crenshav) i Džudit Batler (Judith Butler). Krenšo, naučnica za rod i teoriju kritične rase, jeste skovala termin intersekcionalnost koji opisuje načine na koji se ukrštaju različiti oblici ugnjetavanja. Sa druge strane Batlerova je tvrdila da su rod i pol odvojeni. Njihov kombinovani uticaj predstavlja osnovu borbe za trans prava kao temeljni deo intersekcijskog feminizma.
Treći talas nije imao konkretan plan i cilj, koji je postojao u prva dva talasa, s toga se ne može pohvaliti nekim zakonima kao što je 19. amadman. Takođe, postoje nesuglasice oko toga kada se završava tako da prema nekima #MeToo pokret može da se svrsta u treći talas. Međutim, neki navode da mi poslednjih godina zapravo prisustvujemo jednom novom talasu sa, po svemu sudeći, jasnijim ciljem nego ikad – Borba za prava i protiv diskriminacije svake manjinske grupe.
Autorka: Lara Bezbradica
